Friday, May 21, 2010

"101 ΕΛΕΝΗ"

Στις 14 Αυγούστου 1868, γύρω στις 7 το απόγευμα (τοπική ώρα Μίτσιγκαν) ο αστρονόμος Τζέιμς Κρέιγκ Γουότσον τελείωνε την ανάγνωση της Ιλιάδας του Ομήρου και λίγο αργότερα θα καθόταν στο τραπέζι για να δειπνήσει με τη γυναίκα του. Όμως μπουκιά δεν του κατέβαινε γιατί στο μυαλό του περιστρεφόταν η Ελένη, όμοια με την περιστροφή του αστεροειδούς που θα ανακάλυπτε τα ξημερώματα της επόμενης μέρας στον ουρανό.
Ο Τζέιμς διατελούσε διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Ανν Άρμπορ. Εκεί παρακολουθούσε την εξέλιξη των παλλόμενων, κατακλυσμιαίων και συμβιωτικών αστέρων στα πλανητικά νεφελώματα των υπερκαινοφανών υπολειμμάτων. Όλο αυτόν τον καιρό της επίμονης παρακολούθησης των αστρικών σμηνών στον πυρήνα του ενεργούς γαλαξία μαζί με την εντατική ανάγνωση του ομηρικού έπους, ο Τζέιμς ένιωθε ότι βρισκόταν πολύ κοντά στην ανακάλυψη ενός αστεροειδούς εντός της Κύριας Ζώνης Αστεροειδών, ο οποίος έφερε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Ωραίας Ελένης από την ελληνική μυθολογία. Και τελικά δεν έπεσε έξω. Διότι ο συνδυασμός της εξονυχιστικής έρευνας της μεσοαστρικής ύλης και της ενδελεχούς μελέτης των κλασσικών κειμένων της αρχαιότητας θα του αποκάλυπτε τον αστεροειδή που θα βάφτιζε "101 Ελένη" χωρίς δεύτερη σκέψη. Ιδού οι λόγοι:

1. Από τη μια μεριά, σ
ύμφωνα πάντα με τον Όμηρο, η Ελένη γεννήθηκε από την ένωση του Ολύμπιου θεού Δία και της θνητής Λήδας. Η δε ομορφιά της ήταν θρυλική για αυτό και υπήρξε η πλέον περιζήτητη νύφη της εποχής με τις καταστροφικές συνέπειες για την Ελλάδα και τις έριδες που έκτοτε επικρατούν με τη γείτονα χώρα. Από την άλλη μεριά, ο υπό παρατήρηση αστεροειδής δημιουργήθηκε από την αλληλεπίδραση του ισχυρότατου μαγνητικού πεδίου του Δία, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος και της "38 Λήδας", η οποία αποτελεί δορυφόρο με επιβεβαιωμένη τροχιά γύρω από τον εν λόγω πλανήτη. Συγκεκριμένα, επειδή η έκταση της μαγνητόσφαιρας του Δία αυξομειώνεται, καθώς μεταβάλλεται η πίεση του ηλιακού ανέμου, η "38 Λήδα" που περιφέρεται κανονικά σε μέση απόσταση 11.160.000 χμ. από το κέντρο του Δία, πλησίασε κάποια στιγμή πολύ κοντά στην πυκνή ατμόσφαιρα του προανεφερθέντος πλανήτη, με αποτέλεσμα να μεταβληθούν τα στοιχεία της τροχιάς της και να επέλθει το μοιραίο. Το φρούτο αυτών των παρέλξεων αποτελεί ο αστεροειδής "101 Ελένη" που για καιρό παρατηρούσε ο Τζέιμς από το τηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου του Ανν Άρμπορ.
2.
Άλλο κοινό χαρακτηριστικό αποτελεί η συμβίωση με τους Τρώες. Ως γνωστόν, η Ελένη έζησε για πολλά χρόνια στην Τροία μετά την αρπαγή της από το βουτυρόπαιδο τον Πάρις. Ομοίως, ο "101 Ελένη" αποτελεί έναν από τους εκατοντάδες αστεροειδείς που ανήκουν, κατά τους επιστήμονες στα "μέλη της Τρωικής Ομάδας" ακολουθώντας την κίνηση του Δία και άλλων κυρίαρχων πλανητών.
3. Τέλος, επιστρέφοντας για άλλη μια φορά στον Όμηρο θα συναντήσουμε τις παρακάτω αναφορές σε σχέση με την εξωτερική εμφάνιση της Ωραίας Ελένης: καλλίκομον (ομορφομαλλούσα), καλλιπάρηον, (ομορφοπρόσωπη), τανύπεπλον (ομορφοντυμένη), κτλ. Πρόκειται δηλαδή για μια πολύ περιποιημένη γυναίκα που προφανώς ξεχώριζε από τις υπόλοιπες του συρμού. Γιατί μπορεί η Ελένη να ήταν ωραία, όμως ωραία ήταν και η Ανδρομάχη, η Εκάβη, η Κασσάνδρα, η Πηνελόπη, η Ναυσικά, η Πολυμήλα, η Αρήτη, η Ιπποδάμεια, η Αγαμήδη και τόσες άλλες γυναικείες μορφές που κατέχουν ξεχωριστή θέση στο ομηρικό ποιητικό στερέωμα. Ωστόσο, μια απλή εξέταση των κυριότερων χαρακτηριστικών του προσφιλούς μας αστεροειδούς με τα κατάλληλα αστρονομικά όργανα αποκαλύπτει τα εξής: Ο "101 Ελένη" έχει σφαιρικό σχήμα σαν γυναικείο πρόσωπο ενώ η σύνθεση πυριτίου, άνθρακα και σιδήρου δημιουργεί την εντύπωση "χαίτης" που ανεμίζει όταν διακρίνεται η τροχιά της στα ανώτερα στρώμματα της στρατόσφαιρας. Επειδή η επιφάνειά της επηρεάζεται από νησίδες ατμοσφαιρικής ύλης μεταξύ υγρής και αεριώδους κατάστασης, εμφανίζει συχνά σχηματισμούς δίσκων επαυξήσεως με δομή κοσμολογικών παραμέτρων που μοιάζουν με χρωματιστά επάλληλα πέπλα κατάστικτα από κηλίδες εναλλαγής φωτεινών και σκοτεινών ζωνών που προκαλούν δέος, σαν τις δημιουργίες υψηλής ραπτικής του οίκου Valentino για τη σεζόν Άνοιξη/Καλοκαίρι 2010, οι οποίες είναι εμπνευσμένες από την Αμερικανίδα εικαστικό Jennifer Steinkamp. Για αυτό το λόγο, άλλωστε, ο "101 Ελένη" ξεχωρίζει μακράν από τους υπόλοιπους δορυφόρους του Δία, όπως την Αμάλθεια, την Ιμαλία, την Πασιφάη, τη Σινώπη, τη Λυσιθέα, την Αδράστεια, την Καλλιρόη, τη Χαλδήνη, την Αρπαλύκη, τη Θυώνη, την Ευάνθη, τη Θελξινόη, την Κυλλήνη και άλλους δορυφόρους με ονόματα μυθολογικών προσώπων.
Ο Τζέιμς είχε φύγει από το σπίτι του εκείνο το θερμό βράδυ, παραμονές Δεκαπενταύγουστου για να επαληθεύσει στο εργαστήριό του όσα στροβιλίζονταν στο μυαλό του σαν συντρίμμια ενός πλανήτη που θρυμματίστηκε από κάποια κατακλυσμιαία σύγκρουση. Το επόμενο πρωί περπάτησε ως το σπίτι του, ήρεμος μετά την ανακάλυψη του αστεροειδούς που συγκέντρωνε όλα τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας του Ομήρου και έφαγε με περίσσια όρεξη το πρωινό που του είχε ετοιμάσει η γυναίκα του, είχε να φάει εξάλλου από το μεσημέρι της προηγούμενης μέρας. Επειδή η ονοματοδοσία του αστεροειδούς ανήκει σε αυτόν που τον ανακάλυψε, ο Τζέιμς επέλεξε να δώσει το όνομα της Ελένης από την ελληνική μυθολογία αντί να δώσει το όνομα της πόλης του, ή το ίδιο το όνομά του ή το όνομα των παιδιών του ή το όνομα του κατοικιδίου του, όπως συνηθίζεται από την επιστημονική κοινότητα των αστρονόμων. Παρά τη συνειδητή επιλογή του κ. Γουότσον να μην ονομάσει ποτέ στη ζωή του κανένα αστρικό σώμα με το όνομά του, διότι ήταν αθεράπευτα ρομαντικός και λάτρης της κλασσικής εποχής, κάποιος μεταγενέστερος αστρονόμος ονόμασε προς τιμήν του ένα αστεροειδή που ανακάλυψε το 1912 ως "729 Watsonia", προφανώς από παντελή έλλειψη σεβασμού ή φαντασίας προς τον μέντορά του.

Monday, May 10, 2010

Η έξοδος της ανάμνησης από το μαγιάτικο απόγευμα

Εσύ κι εγώ τα’ χουμε όλα

λίγο πολύ με θέλεις και

σε θέλω για πάντα συνέχεια

και κάθε μέρα που περνά δεν περνά

χωρίς ένα πλοίο να σκίζει την επιφάνεια της

θάλασσας που πάνω στον αφρό παρασέρνει ένα

μπουκάλι χωρίς μήνυμα αφού κάτι

τέτοιο θα ήταν περιττό.